ความหมายของพระธรรมจักร
วงล้อแห่งชีวิต (อังกฤษ: Wheel of life) หรือ ธรรมจักร (อังกฤษ: Dharmachakra ; Wheel of Dhamma)
ในศาสนาพุทธและฮินดู เป็นสัญลักษณ์แทนวัฏจักรเวียนว่ายตายเกิด หรือวงเวียนแห่งการ ประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพาน ของพระพุทธองค์
ลักษณะของธรรมจักรดั้งเดิมมีสองรูปแบบ คือมี หกซี่ หรือบางครั้งห้าซี่ และรูปแบบที่กำเนิดในพุทธศาสนาคือ แปดซี่ สอดคล้องกับ มรรคแปด หรือรูปพระหัถต์
รหัสยูนิโค้ด ซึ่งเป็นรหัสตัวอักษรสากลสำหรับคอมพิวเตอร์ เรียกวงล้อแห่งชีวิตว่า "Wheel of Dhamma" (วงล้อแห่งธรรม) และมีซี่แปดซี่ มีรหัสคือ "U+2638" และมีลักษณะดังนี้:
ชื่อของธรรมจักร
แม้ว่าคำเรียกทุกคำส่วนมากจะแปลได้ความหมายว่า วงล้อแห่งชีวิต แต่วงล้อนี้ก็มีหลายชื่อเช่น
- วงล้อแห่งการเปลี่ยนแปลง (วัฐจักร)
- วงล้อแห่งธรรม (ธรรมจักร)
สัญลักษณ์นี้เรียกได้อีกอย่างว่า จักร หรือ จักรา โดยวงล้อแห่งชีวิตจะเรียกชื่อเฉพาะว่า ธรรมจักร ซึ่งหมายถึง "วงล้อแห่งธรรม" หรือ "ต๋าหม่าหลุน" ในภาษาจีนกลาง
ธรรมจักรในพุทธศาสนา
ธรรมจักรแปดซี่จะใช้ในพุทธศาสนาเท่านั้น โดยซี่ทั้งแปดจะหมายถือ มรรคแปดซึ่งเป็นหนทางสู่การบรรลุ โดยความหมายอื่นที่มีการเอ่ยถึงคือ:
- รูปทรงวงกลม (จักร) แทนความสมบูรณ์แบบของพระธรรม
- แกนกลางแทนคำสอนซึ่งเป็นแก่นของการฝึกเพื่อนิพพาน
- ขอบที่เชื่อมซี่ของธรรมจักรไว้จะหมายถึงความสมถะ มั่นคงยึดถือทุกสิ่งไว้ด้วยกัน
จำนวนกำของธรรมจักรที่มากกว่า 8 ซี่ จะมีความหมายอื่นในทางพระพุทธศาสนาที่ต่างออกไป ดังนี้
- ถ้ามี 12 ซี่ หมายถึง ปัจจยาการ หรือ ปฏิจจสมุปบาท 12
- ถ้ามี 24 ซี่ หมายถึง ปัจจยาการทั้งด้านเกิด 12 และด้านดับ 12
- ถ้ามี 31 ซี่ หมายถึง ภูมิ 31(กามภูมิ 11 รูปภูมิ 16 และอรูปภูมิ 4)
ธรรมจักรในวัฒนธรรมทั่วไป
- มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ในประเทศไทย ใช้ธรรมจักรสิบสองซี่ เป็นตรามหาวิทยาลัย
- มหาวิทยาลัยเกริก ในประเทศไทย ใช้รูปธรรมจักรทับอยู่ด้านหน้าคบเพลิง ภายในธรรมจักรมีรูปต้นไม้ ด้านบนมีอักษรภาษาบาลี วิชฺชา จรณ สมฺปนฺโน เป็นตรามหาวิทยาลัย
